111. rocznica urodzin gen. Elżbiety Zawackiej

19 marca 1909 roku w Toruniu urodziła się wyjątkowa kobieta – wybitny pedagog i żołnierz, gen. Elżbieta Zawacka, ps. "Zo".

„Zo” była żołnierzem Komendy Głównej ZWZ-AK, Powstańcem Warszawskim, emisariuszką Komendanta Głównego ZWZ do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Była również jedyną kobietą wśród 316. cichociemnych, więźniem okresu stalinowskiego, wybitnym andragogiem, wieloletnim społecznikiem, inicjatorką powstania Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” (od marca 2009 r. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej).

W lutym 1943 r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego Armii Krajowej przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Miała dwie misje: lepsze koordynowanie wędrówek poczt krajowych, przerzucanych przez bazy łączności Sztabu NW, funkcjonujące w krajach neutralnych oraz referowanie żądań gen. Roweckiego, dotyczących uprawnień służby żołnierzy-kobiet AK. Z Londynu powróciła 10. Września 1943 r. zrzucona ze spadochronem w ramach akcji „Neon 4” na placówkę „Solnica” koło Grodziska Mazowieckiego.

Zagrożona w marcu 1944 r. aresztowaniem przeszła, po kwarantannie, do służby
w Szefostwie Wojskowej Służby Kobiet (WSK) KG AK. W ramach Wojskowej Służby Kobiet uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. Po kapitulacji Powstania kierowała nadal,
z Krakowa, szlakami zachodnimi prowadzącymi do bazy szwajcarskiej. Przez kolejny rok pozostawała w konspiracji, w dziale łączności i kolportażu Delegatury Sił Zbrojnych w Kraju. Włączyła się też w działalność antykomunistycznego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

Aresztowana przez UB 5 września 1951 r., skazana na 10 lat pozbawienia wolności przebywała w różnych więzieniach do 24 lutego 1955 r.

Powróciła, wciąż dyskryminowana, do pracy w szkole w Sierpcu i Toruniu. Po uzyskaniu doktoratu nauk humanistycznych w 1965 r., pracowała jako adiunkt, a po habilitacji (1973 r.) jako docent andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego, skąd przeniosła się do rodzinnego Torunia, gdzie do 1978 r. była pracownikiem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Od czerwca 1993 r. do czerwca 1998 r. prof. Elżbieta Zawacka była członkiem Odnowionej Kapituły Krzyża Orderu Virtuti Militari. W grudniu 1995 r. została odznaczona Orderem Orła Białego.

Była dwukrotnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, czterokrotnie Złotym Krzyżem z Mieczami, Medalem Wojska, Krzyżem Armii Krajowej. Prof. Elżbieta Zawacka posiadała tytuł honorowego obywatela miasta Torunia.

Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu, 68 dni przed swoimi setnymi urodzinami. Została pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu z honorami wojskowymi należnymi generałom Wojska Polskiego, którym została mianowana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2006 r. Fundacja, którą założyła przyjęła nazwę: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.

Diana Warchocka